Batory. Gwiazdy, skandale i miłość na transatlantyku [FRAGMENTY KSIĄŻKI]

Bożena Aksamit

28.06.2015

Miesięcznik Morze (www.megamar.com.pl)

Na dziewiczy rejs najpiękniejszym i najnowocześniejszym transoceanikiem Bałtyku wybrało się 620 burżujów wyładowanych grubszą forsą, którzy obżerali się, pili, werandowali i byczyli za wszelkie czasy - Melchior Wańkowicz o "Batorym"

1 z 10

Miesięcznik Morze, www.megamar.com.pl

Duma polskiej żeglugi

Był wielki: miał 160 metrów długości i prawie 22 szerokości. Budowano go dwa i pół roku, pływał 36 lat. Długo - statki żyją znacznie krócej, ale "Batory" był wyjątkowy. W maju 1931 roku Polacy dowiedzieli się, że za kilka lat pod banderą RP będą pływać dwa specjalnie zaprojektowane i zbudowane we Włoszech transatlantyki. Nazwano je "Piłsudski" i "Batory". Nie można było już dłużej zwlekać - przez Dworzec Morski w Gdyni każdego dnia przewijały się tysiące osób. Obecnie tak wygląda ruch na wielkich lotniskach.

(...) Wnętrza były wysmakowane i niezwykle nowoczesne. Każdy zakątek pływającego hotelu wyglądał jak wizytówka polskiej sztuki użytkowej. Statek miał siedem pokładów z kabinami dla gości i załogi. Trzy - spacerowy, słoneczny i łodziowy - mieściły się w nadbudówkach, pozostałe cztery w kadłubie. W każdej kabinie była umywalka z ciepłą wodą. Pasażerowie mieli do dyspozycji sale jadalne, dansingowe, wielką salę balową, czytelnię, trzy bary, basen i salę gimnastyczną z elektrycznym koniem i wielbłądem, rowerami, wiosłami oraz ciężarami.

(...) Dziewiczy rejs zaczął się w ciepły wtorkowy poranek 21 kwietnia. Po godzinie holowniki oddaliły się od polskiego liniowca i "Batory" mógł przyspieszyć. Statek skierował się do pobliskiego Dubrownika, kolejnymi portami miały być Barcelona, Casablanca, Funchal na Maderze, Lizbona, Londyn i Gdynia. 21 dni i nocy gwarantowanej szampańskiej zabawy, zwłaszcza że statkiem dowodził Eustazy Borkowski - pierwszy "hotelarz" i propagandysta polskiej floty.

Wieczorem 19 kwietnia 1936 roku z Warszawy wyruszył specjalny pociąg. Do Wiednia dojechał rano, tam Mazurkiem Dąbrowskiego przywitała gości austriacka orkiestra. Chwila przerwy i ciąg dalszy podróży aż do dworca morskiego w Trieście, gdzie pasażerowie pociągu przesiedli się na ?Batorego?. Statek ruszał do Gdyni w swoją pierwszą podróż.

(...) Oprócz żon znanych mężów, urzędników, dyrektorów, nauczycieli, lekarzy, inżynierów i przemysłowców na ?Batorego? zaokrętowało się osiemnaścioro arystokratów: Tarnowscy, Potoccy, Olizarowie. Statkiem podróżowało także kilku księży, literatów, dziennikarzy, malarze, rzeźbiarze i aktorzy, a ponadto trzech profesorów, jedna biuralistka, mistrz murarski, właściciel kinematografu i starosta z Lublińca. (...)

Rejs zaczął się w ciepły wtorkowy poranek 21 kwietnia. Po godzinie holowniki oddaliły się od polskiego liniowca i ?Batory? mógł przyspieszyć. Statek skierował się do pobliskiego Dubrownika, kolejnymi portami miały być Barcelona, Casablanca, Funchal na Maderze, Lizbona, Londyn i Gdynia. 21 dni i nocy gwarantowanej szampańskiej zabawy, zwłaszcza że statkiem dowodził Eustazy Borkowski ? pierwszy ?hotelarz? i propagandysta polskiej floty.Wieczorem 19 kwietnia 1936 roku z Warszawy wyruszył specjalny pociąg. Do Wiednia dojechał rano, tam Mazurkiem Dąbrowskiego przywitała gości austriacka orkiestra. Chwila przerwy i ciąg dalszy podróży aż do dworca morskiego w Trieście, gdzie pasażerowie pociągu przesiedli się na ?Batorego?. Statek ruszał do Gdyni w swoją pierwszą podróż.

(...) Oprócz żon znanych mężów, urzędników, dyrektorów, nauczycieli, lekarzy, inżynierów i przemysłowców na "Batorego" zaokrętowało się osiemnaścioro arystokratów: Tarnowscy, Potoccy, Olizarowie. Statkiem podróżowało także kilku księży, literatów, dziennikarzy, malarze, rzeźbiarze i aktorzy, a ponadto trzech profesorów, jedna biuralistka, mistrz murarski, właściciel kinematografu i starosta z Lublińca.

Czytaj dalej...

2 z 10

Miesięcznik Morze, www.megamar.com.pl

Arkady Fiedler - podróżnik na pokładzie

32-letni Arkady Fiedler trafił do kabiny numer 930 w klasie turystycznej. Dzielił ją z Piotrem Słomskim, farmaceutą z Janowa Lubelskiego, i nauczycielem Gustawem Wuttkez Warszawy, autorem szkolnych podręczników do geografii. Gdyby nie generał Gustaw Orlicz-Dreszer, pisarz nigdy by nie popłynął w taki rejs. Po ukazaniu się jesienią 1935 roku książki "Ryby śpiewają w Ukajali o wyprawie do Amazonii" i publikacji w prasie felietonów o Kanadzie Fiedler stał się gorącym nazwiskiem polskiej literatury.

"Popularność zaskakująca i osobliwa: osobliwa, bo jakiś leśny półdzikus, trzygroszowy włóczęga amazoński, do tego z Poznania rodem, wyskoczył nagle na arenę" pisał we wspomnieniach. "Nasza ówczesna gleba literacka lubowała się w płodzeniu dziwolągów w rodzaju literatów zbrodniarzy, literatów przemytników, literatów kelnerów, literatów żigolaków. A oto zjawiłasię nowa odmiana: literat dzikus. Prymitywny narwaniec, któremu nie odmawiano pewnych zdolności literackich. Tak chciały mnie widzieć kawiarniane literackie koterie, zachęcone dąsem Brezy, Iwaszkiewicza".

Powodzenie Fiedlerowi nie zaszkodziło - pozostał sobą. Gustawa Orlicz-Dreszera poznał w Poznaniu. Generał jako inspektor armii odwiedzał miasto i któregoś dnia zaprosił "tego Fiedlera" do kawiarni. Tak zapamiętał tamto spotkanie pisarz: "Był o pięć lat starszy ode mnie i uderzająco przystojny, zwracał na siebie uwagę wszystkich. Gładkolice wszelkiego pokroju, młodziutkie i starsze, lafiryndy i dewotki na jego widok niemal mdlały z rozkoszy i leciały na niego jak olśnione ćmy. Pełen kultury, poloru i urzekającego wprost wdzięku osobistego, bardzo się polubiliśmy". Odtąd za każdym razem, gdy Dreszer był w Poznaniu, spotykał się z Fiedlerema to na kolacji, a to na dansingu czy po prostu w kawiarni.

Któregoś dnia generał zdziwił się, że podróżnik dotychczas o nic go nie prosił. "O cóż miałbym generała prosić" odparł Fiedler. "Przecież jestem prezesem Ligi Morskiej i Kolonialnej. Liga wysyła na własny koszt ekspertów i sprawozdawców do krajów podzwrotnikowych. Czy pan już nie chce wyjechać w te kraje?" "Ależ tak! Chcę tam wyjeżdżać! Ale nie jako oficjalny ekspert, nie czuję się na siłach." Kilka godzin później, przy kieliszku, Dreszer zwierzył się, że pisarz był pierwszym z jego znajomych, który nie czuł się ekspertem i nie prosił o żadną przysługę. Postanowił mimo to, a może właśnie dlatego, obdarować Fiedlera jakąś przysługą. Wczesną wiosną 1936 roku wręczył mu bezpłatny bilet na dziewiczy rejs "Batorego".

Czytaj dalej...

3 z 10

Miesięcznik Morze, www.megamar.com.pl

Kajuta Melchiora Wańkowicza

Melchior Wańkowicz, którego na eskapadę z Monfalcone do Gdyni wysłało Polskie Radio,o gościach wycieczki inauguracyjnej miał jednoznaczną opinię. "Na dziewiczy rejs najpiękniejszym i najnowocześniejszym transoceanikiem Bałtyku wybrało się 620 burżujów wyładowanych grubszą forsą, którzy obżerali się, pili, werandowali i byczyli za wszelkie czasy" - napisał zaraz po powrocie do Gdyni, a gdy zdawał relację z rejsu w miesięczniku "Morze", ironizował: "Wody z takich statków nie widać za wiele i najłatwiej byłoby mi pisać do rubryki "moda i salon".

Po kilku dniach sam uległ czarowi podróży, zwłaszcza że "towarzystwo nagrzane słońcem, napompowane winem" rozkręciło się na dobre, a rejsowi przyświecało motto: "Dziś czas na wino i dziewczyny młode. Jutro - na kazanie i sodową wodę".

Słońce, wino i dansingi do późnych gwiezdnych nocy robiły swoje. Melchior Wańkowicz, który został uhonorowany jednoosobową kabiną, był w związku z tym oblegany przez znajomych. Stale prosili go o klucz, aby poprawić włosy.

- Tylko niech pan nie wraca przez godzinę - prosił rozczochrany.

- Tyle trzeba, aby włosy poprawić?

- Ach, mam taką niesforną szewelurę.

Za chwilę pojawiał się kolejny. Okazało się, że z kluczem jest jak z pożyczoną książką - idzie sznureczkiem. Wańkowicz dosyć często musiał leżakować na pokładzie do białego rana w "wieńcu wtórnych produktów dansingów".

Czytaj dalej...

4 z 10

Miesięcznik Morze, www.megamar.com.pl

Kochankowie i pistolet

"Batory" zacumował w Barcelonie. Pasażerowie mieli jeden dzień na zwiedzanie. Kapitan Borkowski gdzieś zniknął, więc panie rzuciły się na pierwszego oficera, kapitana Tadeusza Meissnera. Prosiły, aby zaprowadził je do knajpy marynarskiej z prawdziwymi bandytami. Meissnera uwielbiali wszyscy, Wańkowicz nazywał go aniołem cierpliwości i przystanią spokoju. Był niezbędny, bo gdy Eustazy Borkowski zapadał się w swojej kajucie, zapraszając kolejnych gości "na soczek", ktoś musiał pilnować porządku.

Meissner miał urwanie głowy, gdyż działo się naprawdę dużo - a to młoda mężatka, która była w podróży poślubnej, podcięła sobie żyły, a to jeden pan drugiemu przy barze rozwalił na głowie ekspres do kawy. Ostatniej nocy przed zawinięciem do Barcelony, gdy "Batory" spokojnie sunął przez Morze Śródziemne, zdarzył się kolejny incydent.

Monika i Anna Żeromskie [córka i żona pisarza - przyp.red.] leżały już w łóżkach przy otwartym dla przewiewu oknie kajuty, które wychodziło na pokład, gdy nagle ktoś tuż obok zaczął wściekły m głosem wyzywać Zosię, zarzucając jej zdradę. Ponadto zagroził, że jeśli natychmiast nie wyjdzie, to zabije! Kobiety zamarły i nasłuchiwały, co stanie się w sąsiedniej kabinie. Tylko że wtedy zazdrosny mąż otworzył drzwi do ich kajuty i wypalił w stronę łóżka Moniki. Nie trafił, kula upadła na podłogę.

Kapitan Borkowski przeprowadził śledztwo, w wyniku którego rewolwerowiec trafił do aresztu. Cała sprawa została zatuszowana, a Monika, która miała zaciągniętą zasłonkę nad łóżkiem, nigdy nie dowiedziała się, kim był zdradzany, kto kochanek, a kto Zosia.

Czytaj dalej...

5 z 10

Miesięcznik Morze, www.megamar.com.pl

Wizyta w burdeliku

W Barcelonie do Beli [Gelbard], Arkadego i Melchiora dołączyły jeszcze dwie panie - warszawska dziennikarka Jadwiga Kiewnarska oraz złakniona przygody Wilma Różycka. W portowej tawernie zjedli morskie specjały, które zapili mocnym czerwonym winem. Panie poczuły szum i dały sobie przyzwolenie na figle. "Co zrobimy dalej?" - spytały, zerkając na Wańkowicza. "Idziemy do lupanaru!" odpowiedział bez namysłu. "Dokąd?" spytała Bela. "Do burdeliku!" potwierdził pisarz. "Po co?" - Bela była coraz bardziej zniesmaczona. "Zobaczymy, jak tam dziewoje umieją wzajemnie się obcałowywać."

Dziennikarka i żona przemysłowca były zachwycone pomysłem, więc towarzystwo ruszyło na poszukiwanie lupanaru. Taksówkarz wysadził ich w ciemnawej ulicy, zaś puffmama, kiedy zobaczyła w holu nowych gości, wprost osłupiała. Gdy powiedzieli, po co przyszli i wyłożyli pieniądze, dwie panienki zgodziły się rozebrać, obcałowywać i lizać. Fiedler robił za tłumacza, bo po wyprawie ukajalskiej znał jako tako hiszpański. Niespecjalnie podobała mu się zabawa dziewcząt, zamiast tego przyglądał się Beli, która w korytarzu "pobekiwała wśród spazmatycznych protestów przeciw poniżaniu godności kobiety". Dobrze bawiły się za to Jadwiga z Wilmą, obchodziły splecione dziewczyny dokoła i kontrolowały, czy dziewczęta nie oszukują. Wańkowicz stał nieruchomo z boku i udawał, że jest ponad wszystkim. Nie potrafił jednak opanować błyszczenia oczu.

Po półgodzinie siedzieli znowu w jakiejś tawernie i pili wino. To jednak nie pomagało - nie udało się wypłukać niesmaku, który został po wizycie w burdeliku.

Czytaj dalej...

6 z 10

Miesięcznik Morze, www.megamar.com.pl

Bukiet i prezerwatywy

"Ubrałam się, umyłam, zeszłam na dół do Ziemiańskiej. Jakie to okropne, że nie ma nikogo, do licha ciężkiego, żeby się można troszkę erotycznie wyładować. Nie jest to normalne, będąc zdrową, tak ciągle żyć w cnocie i cnocie. Jeszcze mi się coś przyczepi, psiakrew, z tej cnoty i kto doktorów będzie płacił?" - napisała w dzienniku Zofia Stryjeńska niedługo po tym, jak wczesną wiosną skończyła dekorowanie liniowca.

(...) Z wszystkich malarzy pracujących na "Batorym" była najbardziej znana i utytułowana. Mimo że największe sukcesy odnosiła dekadę wcześniej, nadal nazywano ją księżniczką sztuki polskiej.

(...) Jako nastolatka była już znana i podziwiana. Malowała dynamicznie i kolorowo - paradne stroje, pradawne rytuały, taneczne pozy. Gdy miała dziewiętnaście lat, ostrzygła się, przebrała za mężczyznę i z papierami brata Tadeusza rozpoczęła studia w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych, do której nie przyjmowano wówczas dziewcząt. Po roku została wyrzucona, bo koledzy malarze donieśli, że jest kobietą.

(...) [Stryjeńska] na krótko zainteresowała się Arkadym Fiedlerem. Pisarz wpadł jej w oko, więc zaprosiła go na obiad do baru. Popisywał się i snuł opowieści o swoich miłosnych przygodach, nie dając jej dojść do głosu. "O niczym innym nie opowiadał, tylko o świństwach" - zanotowała w dzienniku. Po powrocie do domu wysłała kolegę do drogerii po paczkę prezerwatyw, którą owinęła w różową bibułę i złotą wstążkę, po czym z bukiecikiem posłała Fiedlerowi, życząc dalszych sukcesów. Ten na drugi dzień przesłał jej kwiaty i podziękowania, zapewniając, że prezent na długo mu nie wystarczy.

Czytaj dalej...

7 z 10

Miesięcznik Morze, www.megamar.com.pl

Załoga, czyli aktor, filozof i ogrodnik papieski

Gdy polskie liniowce ruszyły w morze na początku lat trzydziestych, ludźmi przygotowanymi do pracy byli tylko oficerowie nawigacyjni i maszynowi - absolwenci szkół morskich. Załoga wszystkich innych działów stanowiła coś na kształt legii cudzoziemskiej, gromady ludzi, których życiowe zakręty zaprowadziły do mikroświata,jakim był transatlantyk.

Po pokładzie krzątał się uzdolniony aktor, który nie dostał wymarzonej roli i grał, przebrany w białą kurtkę, rolę stewarda. Taką samą białą kurtkę nosił zdolny lotnik. Miał pecha i podczas pokazu zrzucił z samolotu bomby na publiczność zamiast w morze.W czeluściach maszynowni transatlantyku krzątał się były ogrodnik papieski. Wędrował po statku z własną szlojzą, czyli kilkumetrowym pogrzebaczem, a w chwilach wolnych od zajęć czytał Biblię. Chłopcem okrętowym został atleta cyrkowy, a prowiantowym podwójny absolwent lwowskiego uniwersytetu - matematyk i filozof.

Wszyscy ci ludzie wiedli życie trybików wielkiej okrętowej machiny. Lądowe troski zamieniały się w mgliste rozmyślania, które powracały na chwilę, w krótkich momentach bezruchu. Na morzu absorbowało co innego - przygotowanie pasażerskich kajut do inspekcji, idealne posłanie koi, uprzejme obsłużenie pasażerów podczas śniadania, obiadu i kolacji. Tych, co pracowali poniżej linii zanurzenia, całkowicie zaprzątało utrzymanie odpowiednich obrotów w maszynowni, pilnowanie ciśnienia pary albo sprawdzanie napięcia w przewodach elektrycznych.

Czytaj dalej...

8 z 10

Miesięcznik Morze, www.megamar.com.pl

Cud na morzu

"Batory" wpłynął w obszar frontu, za którym czyhał głęboki układ niżowy. Cyklon kręcił wielkimi masami powietrza, które przypominały rozpędzony do granic możliwości dziecięcy bączek. Wiatr obudził demoniczną naturę oceanu.

(...) Statek rył dziobem fale, wydając z siebie niepokojące trzaski. Połowa gości leżała w kojach, inni snuli się przerażeni i co rusz pytali, czy nie czas nakładać pasy ratunkowe. Ci, którzy mieli bulaje w kabinach, zerkali z przerażeniem - raz mieli przed oczami sinozieloną, spienioną wodę, za chwilę ołowiane niebo. Nie mdliło tylko marynarzy i pasażerów z chorym błędnikiem. Reszta z każdym przechyłem traciła chęć do życia, ludzie czuli, jak mgliste poczucie przesytu przesuwa się od żołądka coraz wyżej i wyżej. W takie dni statek pustoszał. Dla tych, którzy podejmowali próby wyjścia z kabin, stewardzi pod ścianami ustawili w równych odstępach papierowe rzygawki.

(...) Gdy fale jeszcze huśtały statkiem w najlepsze, radiotelegrafista odebrał komunikat meteorologiczny, że niż słabnie i wkrótce wpłyną na spokojne wody. Kapitan Borkowski, przez cały sztorm dyżurujący na mostku, rzucił okiem na kartkę, popukał w barometr i mruknął do Meissnera, który miał wachtę.

- Idziemy do pasażerów.

- Chwila, muszę zdjąć płaszcz - odpowiedział oficer.

- Nie, nie, chodź pan, tak jak stoimy.

Gdy wyszli na pokład, zwrócił się do marynarza:

- Chluśnij na nas po wiadrze wody.

Przyzwyczajony do ekstrawagancji kapitana, bez słowa wylał na nich wodę. Kapitan i oficer w grubych płaszczach, kapturach, długich butach, z lornetkami na piersiach maszerowali, znacząc nowiutkie dywany podwójnym mokrym śladem. Odprowadzani wzrokiem zaskoczonych pasażerów, minęli wszystkie bary i palarnie, zakręty korytarzy, aż doszli do kabiny biskupa Karola Niemiry. Kapitan zaczął walić w drzwi. Po kilku minutach duchowny w końcu otworzył, miał na sobie długą nocną koszulę i z trudem utrzymywał się w pionie na tańczącej podłodze.

- Ekscelencjo! - huknął Borkowski. - Zrobiliśmy wszystko, co marynarz powinien uczynić, ale nie ręczę za bezpieczeństwo statku, jeśli Bóg się nie zmiłuje.

I runął na klęczki, pociągając za sobą Meissnera.

- Księże, błagamy o modlitwę w czas nawałnicy. Cała moja kapitańska wiedza jest bezsilna wobec żywiołu. W tobie jedyna nadzieja.

Pomimo doktoratu z prawa kanonicznego obronionego na rzymskiej Gregorianie, Niemira dał się podpuścić kapitanowi. Klęknął obok i razem zaczęli się modlić, obejmując się i wznosząc prośby do Boga. Po chwili biskup podniósł się, pobłogosławił Borkowskiego, Meissnera, po czym cichym głosem powiedział:

- Wszystko w rękach Boga, idźcie, dzieci, na swoje posterunki z ufnością, że Bóg nas nie opuści w tak wielkiej potrzebie.

Następnego dnia podczas obiadu Borkowski uroczyście potwierdził cud, który się zdarzył na "Batorym". Biskup Niemira zrewanżował się podczas mszy (...)

- Kapitan Borkowski - powiedział na zakończenie kazania - wierny syn Kościoła, z chwilą gdy wyczerpały się możliwości jego wiedzy, złożył swój los i los statku w ręce Boga. - Tu podniósł głos i uniósł obie dłonie ku niebu: - Bracia w Chrystusie, jeśli macie płynąć przez wielką wodę do starego kraju, to płyńcie tylko na "Batorym". Bo dowodzi nim dobry katolik, a nie ewangelik, jak to ma miejsce na "Piłsudskim".

Czytaj dalej...

9 z 10

Miesięcznik Morze, www.megamar.com.pl

Z powrotem w Polsce: Nic do oclenia

Gdynia przywitała nowy transatlantyk. Na nabrzeżu Dworca Morskiego grała orkiestra i wiwatował tłum. Wiwaty, okrzyki i wielki transparent z napisem "Witajcie" cieszyły wycieczkowiczów, ci jednak marzyli, aby jak najszybciej się odprawić i jechać do domów - było grubo po czwartej po południu.

Najbardziej zdenerwowany był chirurg dentystyczny z Lwowa, któremu w Marrakeszu udało się kupić ogromny dywan. Wniosło go na statek kilku Arabów i po ciasnym zwinięciu umieściło w kabinie. Miejsca zostało niewiele, więc podczas ciepłych nocy dentysta spał na pokładzie, a z każdego portu wysyłał do żony depesze, aby czekała w Gdyni i mobilizowała pieniądze na opłatę celną. Zszedł z trapu ostatni, a za nim stewardzi i marynarze, którzy wynieśli wielki rulon, po czym rozwinęli go na posadzce w hali odpraw celnych. Dywan rzeczywiście był piękny, doktorostwo z gotówką stali na jego krańcach i czekali na werdykt. Celnicy popatrzyli i orzekli:

"Nic pan nie płaci, to łódzki wyrób na eksport".

10 z 10

MATERIAŁY PRASOWE

Książka już w ksiągarniach

Fragmenty pochodzą z książki Bożeny Aksamit "Batory. Gwiazdy, skandale i miłość na transatlantyku", wydawnictwa Agora.

Ebook jest dostępny na Publio.pl >>

Więcej na ten temat: batory gwiazdy skandale i miłość na transatlantyku, bibliotek gazety wyborczej, czerwiec 2015, fragmenty książki

Wyborcza.pl

Nasze serwisy

Batory. Gwiazdy, skandale i miłość na transatlantyku [FRAGMENTY KSIĄŻKI]